گفتگو با تنها مدرس نقاشی قهوه‌خانه‌ای

به گزارش مهر، محمد پورفرزانه که به گفته خود تنها مدرس نقاشی قهوه خانه‌ای در ایران است، طی دو روز گذشته کارگاه نقاشی خیالی‌نگاری را در فرهنگسرای ارسباران برگزار کرد. اگر چه به نظر می‌رسید که نقاشی قهوه خانه‌ای با درگذشت یک به یک هنرمندان قدیمی آن که به طور مستقیم و غیر مستقیم از محضر استادان نخست این نوع نقاشی یعنی محمد مدبر و حسین قوللر آغاسی بهره‌مند شده بودند، نقاشی قهوه خانه‌ای نیز رو به زوال رفته است، اما اکنون شنیدن نام هنرمندی که به شکل آکادمیک این نقاشی را در دانشگاه‌ها تدریس کرده است، قوت قلبی است برای علاقه مندان این هنر و می‌توان به تداوم آن در آینده و در قالب بازگشایی دانشگاه هنرهای سنتی استاد فرشجیان امیدوارتر بود.

پورفرزانه در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تدریس نقاشی قهوه خانه‌ای در دانشگاه ها توضیح داد: من دانش آموخته نقاشی از دانشگاه هنر اصفهان هستم و در چند دانشگاه از جمله سوره و پیام نور نیز نقاشی خیالی نگاری تدریس کرده ام.

وی افزود: نقاشی قهوه خانه ای را با عنوان «خیالی نگاری» در قالب دو واحد درسی به  عنوان زیرمجموعه رشته کتابت و نگارگری در این دانشگاه ها تدریس کرده ام اما رشته مجزایی نیست که در مقطع کارشناسی  و کارشناسی ارشد دانشجو داشته باشد اما برخی از دانشجویان اصرار دارند که بتوانند در این رشته کارشناسی وکارشناسی ارشد بگیرند و این به عهده دانشگاه های هنری است که درباره آن تصمیم بگیرند و زمینه آن را فراهم کنند.

• رشته خیالی نگاری چهار زیرمجموعه دارد

این استاد نقاشی قهوه خانه ای درباره وجوه مختلف این رشته بیان کرد: رشته خیالی نگاری چهار زیرمجموعه دارد که شامل نقاشی قهوه خانه ای، نقاشی پشت شیشه، چاپ سنگی روی کتاب و نقاشی روی گچ است که این در دوره کنونی به جز نقاشی قهوه خانه ای، سه مورد بعدی کاربرد چندانی ندارد و محدودیت های بسیاری برای اجرا دارند. نقاشی قهوه خانه ای را نیز به شیوه گذشته روی پرده های بزرگ نمی توان کار کرد چرا که هیچ سفارش دهنده ای ندارد و تنها روی بوم می توان آن را اجرا کرد.

پورفرزانه درباره تلاش بخش دولتی برای احیای این نقاشی و سرانجام آن یادآور شد: زمانی موسسه توسعه هنرهای تجسمی تصمیم گرفت که این هنر را احیا کند و تالار رودکی و تالار آبگینه محلی برای آموزش این هنر در نظر گرفته شد اما بنا به دلایل مختلف موفق نبود و کاری از پیش نرفت. در حالی که به نظر من احیای این هنر شدنی است به شرطی که برای آن اهتمام جدی از سوی مقامات بالا صورت گیرد.

او درباره میزان علاقه مندی جوانان برای آموختن این هنر اظهار کرد: علاقه مندی را باید ایجاد کرد. نقاشی قهوه خانه ای نیم قرن پیش تمام شده است چرا که به شکل آکادمیک به آن پرداخته نشده است و من اولین کسی هستم که به شکل رسمی و آکادمیک و با توجه به مباحث علمی رنگ، ترکیب بندی و ... آن را تدریس کرده ام.

• نقاشی قهوه خانه ای برای مخاطب امروز جذاب است

وی تصریح کرد: نقاشی قهوه خانه ای برای مخاطب امروز جذاب است و اگر به آن پرداخته شود و این آثار به نمایش گذاشته شود، علاقه مندان بیشتری نسبت به هنر نگارگری خواهد داشت. به طور مثال بسیاری از هنرجویانی که نگارگری را در هنرستان ها آموخته اند، هنوز از این هنر سیراب نشده اند و علاقه مند هستند که در این رشته کارشناسی و کارشناسی ارشد داشته باشند، اما چون به نقاشی قهوه خانه ای به اندازه نگارگری پرداخته نشده است، به نظر می رسد که علاقه مندان کمتری هم دارد.

پورفرزانه درباره شیوه آموزش نقاشی قهوه خانه ای و امکان به روز کردن آن نیز توضیح داد: می توان این نقاشی را هم به روز کرد و با رویکرد امروزی به آن پرداخت.

او درباره بازماندگان نقاشی قهوه‌خانه ای در ایران نیز گفت: من فقط کسی را به نام محمدرضا حسینی می شناسم که البته هنوز کارش را از نزدیک ندیده ام و شنیده ام که به سبک عباس بلوکی‌فر کار می کند که به هر حال باز هم به شیوه قدما و سنتی است در حالی که شیوه کار من امروزی تر و آکادمیک تر است.

این استاد نقاشی قهوه خانه ای درباره برگزاری نمایشگاه آثارش نیز بیان کرد: گاهی نمایشگاه برگزار کرده ام اما چون این آثار دیر به ثمر می رسد و مدت هفت یا هشت ماه طول می کشد تا کاری به اتمام برسد، زمان می برد که بتوان برای برپایی نمایشگاه تعداد آنها را به 20 تا رساند.

این هنرمند نقاش با بیان این که نزد هیچ استادی آموزش ندیده است، درباره گرایش خود به سمت نقاشی قهوه خانه ای و دنبال کردن نقاشی در دانشگاه ها توضیح داد: من فقط با استادان نقاشی قهوه خانه ای از جمله محمد فراهانی در ارتباط بوده ام اما نزد هیچ کس آموزش ندیده ام و علاقه مندی من به نقاشی قهوه خانه ای شاید ژنتیکی باشد چرا که پدربزرگ من نیز در زمینه هنر فعالیت هایی داشت و علاوه بر ساختن ساز به نقاشی قهوه خانه ای نیز علاقه داشت و کار می کرد، من هم بیش از 30 سال است که نقاشی قهوه خانه ای کار می کنم و به دلیل همین علاقه بود که بیست سال پیش به دانشگاه هنر اصفهان رفتم و در رشته نقاشی فارغ التحصیل شدم.

• نقاشی قهوه خانه ای را در فضای دوران زند و قاجار کار می کنم

او همچنین آثارش را بیشتر تحت تأثیر محمد مدبر ذکر کرد و درباره موضوع و شیوه نقاشی خود نیز اظهار کرد: من بیشتر نقاشی قهوه خانه ای را در فضای دوران زند و قاجار کار می کنم، به آثار محمد مدبر نیز علاقه مندم و فکر می کنم که او بهترین آثار را در زمینه نقاشی قهوه خانه ای کار کرده است ولی با این حال آثار من به شیوه خودم و متفاوت از آثار این هنرمند است.

پورفرزانه درباره قابلیت امروزی کردن موضوعات نقاشی قهوه خانه ای بیان کرد: نقاشی قهوه خانه ای با موضوعات قدیمی این هنر یعنی موضوعات حماسی، مذهبی و ملی سازگاری بیشتری دارد اما قابلیت به روز کردن را هم دارد یعنی موضوعات قدیمی را با خوانش امروزی می توان در این آثار دنبال کرد.

وی افزود: مشکل به روز کردن در هنر نگارگری هم دیده می شود، موضوعات امروزی را به ندرت می توان در نگارگری ها دید مگر در قالب تک چهره ها ولی می توان این هنرهای قدیمی را به روش تازه ای ارائه کرد و به طور مثال متون قدیمی را با خوانش امروزی بیان کرد.

او در پایان سخنانش درباره خرید و فروش این هنر نیز یادآور شد: بیشتر آثار من به درد موزه ها و مجموعه داران خصوصی می خورد که بتوانند سیر تاریخی این هنر را در مجموعه های خود داشته باشند. بنابراین خرید و فروش این آثار نیز چندان راضی کننده نیست چرا که نیاز به حمایت های دولتی و خصوصی دارد تا بتواند روی پای خود بایستد. این در حالی است که در برخی از این مجموعه های دولتی، شاهد آثار بسیار نازل و چشم آزاری هستیم که به نام مصلحت خریداری و راهی انبارها می شود، متأسفانه این درک و درایت در متولیان هنری نیست که برای آثار فاخر هنری هزینه ای کنند که در واقع سرمایه گذاری بلندمدت است و این جای تأسف دارد.

محمد پورفرزانه متولد سال 1339 است. وی در سال 1373 در رشته نقاشی شروع به تحصیل کرد و پایان نامه خود را با موضوع «نقد و بررسی نقاشی روی قلمدان عهد قاجار» به نگارش درآورد.

او نقاشی را در سال 1385 نزد زنده یاد محمدرضا ایرانی در تبریز نیز فرا گرفت و از سال 1360 تاکنون با فعالیت مستمر دراین رشته هنری به تولید آثار متعدد به شیوه زند و قاجار در نقاشی قهوه خانه ای و شخصی سازی این نوع نقاشی پرداخته است.

این مدرس نقاشی دارای گواهی نامه درجه یک هنری در رشته های نقاشی قهوه خانه ای و خیالی نگاری است که با احداث آموزشگاه نقاشی و آموزش نقاشی قهوه خانه ای برای حفظ و اشاعه این روش نقاشی ایرانی تلاش کرده است.

تدریس نقاشی خیالی نگاری در دانشگاه های هنر اصفهان، پیام نور و سوره تهران، برپایی نمایشگاه های متعدد فردی و گروهی با نقاشی های قهوه خانه ای حماسی و مذهبی بخشی از فعالیت های هنری این هنرمند و مدرس نقاشی است.